Iedereen wordt eigen baas
De toekomst van de arbeidsmarkt is er eentje zonder grote werkgevers, zegt futuroloog Wim de Ridder. In plaats daarvan is iedereen zijn eigen merk, en verkoopt iedereen zichzelf als zzp’er. Want waarom zou je nog een baas nodig hebben als je met dank aan apps en platforms zelf je diensten kunt slijten? En voor bedrijven is het ook handig: die huren losse specialisten in, in plaats van dat ze talloze mensen op de loonlijst hebben staan.
Rol van grote bedrijven als werkgever bijna uitgespeeld
Het is moeilijk om je voor te stellen in een tijd met meer dan 200.000 vacatures. Een tijd waarin bouwbedrijven, zorginstellingen, transporteurs, ict-bedrijven en restaurants staan te springen om mensen. Onvoorstelbaar dat die traditionele vacatures voor traditionele banen waar je een traditioneel diploma voor moet hebben gehaald, binnen afzienbare tijd zijn verdwenen.
En toch is het zo, zegt futuroloog Wim de Ridder, emeritus hoogleraar toekomstonderzoek aan de Universiteit Twente. In de toekomst die hij voorspiegelt, gaat het allemaal anders. „We worden nu verrast dat we in die heel krappe arbeidsmarkt zitten, maar daar doorheen loopt een structurele verandering. Het grote bedrijfsleven als banenmotor is voorbij. Er komt een andere arbeidsmarkt.”
Tech drijvende kracht
De drijvende kracht achter die radicale verandering? Technologie. „De producerende consument wordt de nieuwe motor van de economie”, zegt De Ridder. „Dat is niet alleen de zzp’er zoals we die nu al kennen, maar het is breder.” Wat nu nog hobbymatig gebeurt – de thuiskok, de verhuurder van zijn huis via Airbnb, de particuliere verkoper van energie via zonnepanelen – zal een hoge vlucht nemen. Steeds meer mensen gaan ontdekken dat ze ook prima zelf hun vaardigheden kunnen verkopen. Waarom zou je nog in dienst treden bij een bedrijf? Is dat het einde van de vaste baan? „Dat hoeft niet per se”, zegt De Ridder. „Maar er zijn niet zo veel redenen meer om aan die vaste baan vast te houden.”
Nu is er niet veel nieuws aan een eigen zaak beginnen. Ondernemers zijn er altijd geweest. Maar de digitalisering zorgt voor een andere ontwikkeling. Iedereen kan zichzelf veel gemakkelijker verkopen en verhuren. Nu al zijn er talloze mogelijkheden om elkaar te vinden via netwerken, en dat wordt alleen nog maar meer. „In Amsterdam zijn er al hotels die zelf geen ontbijt meer bieden, maar dat aan de wijk overlaten. Dan kun je voor je sinaasappelsapje en je croissantje naar verschillende adresjes.” Dankzij slimme apps kunnen vraag en aanbod elkaar gemakkelijk vinden. Daar maken niet alleen grote bedrijven als Uber handig gebruik van, maar in toenemende mate zullen ook particulieren elkaar kunnen vinden.
Luizen in pels
En het leukste, volgens De Ridder: die kleine bedrijfjes, tot de éénpitters aan toe, worden de luizen in de pels van het grootkapitaal. „Nu zijn het nog de grote jongens die veel producten maken. Dat wordt anders. Bij Local Motors in Amerika kun je al je eigen auto printen. De technologie maakt schaalgrootte niet meer noodzakelijk. De digitale technologie democratiseert.” Grote bedrijven blijven in dat geweld nog wel overeind, maar niet als grote werkgevers. Hun enige overlevingskans zit in automatiseren en digitaliseren – in het schrappen van banen dus. „Zelfs Google groeit bijna niet meer qua aantal werknemers”, zegt de futuroloog. „En kijk wat er nu gebeurt bij grote concerns als AkzoNobel en Unilever. Voor hun aandeelhouders moeten ze steeds meer winst laten zien. Dus snijden ze in de uitgaven en dat kost heel veel banen.”
De Ridder concludeert: „De tijd dat het grootbedrijf dé banenmotor van de BV Nederland was, is echt voorbij. Dat zie je nauwelijks door de schaarste die er nu is, maar het is wel de structurele trend.” Voor bedrijven zijn lossere verbanden, met zzp’ers die komen en gaan als het bedrijf ze nodig heeft, ook prima. „Er is altijd meer kennis buiten je bedrijf. Niet voor niets zie je nu al dat bedrijven een steeds grotere buitenschil om hun vaste personeel aanhouden.”
Geschikt
Geen vaste contracten dus, en iedereen zijn eigen merk. Maar niet getreurd: technologie gaat zzp’ers ook aan nieuwe opdrachten helpen. „Binnenkort komt Google for Jobs naar Nederland. Google weet al zo veel van zijn gebruikers, dat het moeiteloos kan bepalen wie er geschikt is voor welke klus. De volgende stap is dat op die manier mensen aan elkaar verbonden worden door het platform en dat er teams worden samengesteld: Google weet welke mensen het beste met elkaar kunnen samenwerken.”
Hoe kinderen en jongeren zich moeten voorbereiden op deze toekomst is niet zomaar te zeggen, aldus De Ridder. „Dat is echt de allermoeilijkste vraag. Technologie verandert exponentieel. In de afgelopen twee jaar is er meer nieuwe technologie bijgekomen dan in de vijftig jaar ervoor. En zo gaat dat steeds.” Duidelijk is dat de rol van onderwijs rap verandert. „Studenten komen echt niet meer voor een diploma”, stelt de futuroloog. „Het gaat ze veel meer om vaardigheden waarmee ze aan de slag kunnen. Als ze dan hun eerste opdrachten krijgen en de zaken lopen lekker, vinden ze dat diploma minder belangrijk. De stages die het beroepsonderwijs nu aanbiedt, zijn nog wel belangrijk. Maar verder zijn scholen vooral belangrijk om mensen te ontmoeten, om projecten te doen, om innovatief te zijn, om je sociale vaardigheden te verbeteren.”
In de verre toekomst wordt een fysieke school helemaal overbodig. „We maken nu de stap mee van schrift naar spraak, zoals Siri. Maar voor 2030 wordt voorspeld dat computers dan de stap maken naar gedachtecommunicatie. Dan is kennisoverdracht in een schoolgebouw helemaal niet meer nodig.” Wordt deze nieuwe arbeidsmarkt er leuker op? Het klinkt als ieder voor zich. „Iedereen is zijn eigen merk”, erkent De Ridder. „En ik zeg niet dat het voor iedereen beter wordt. Niet iedereen zal mee kunnen komen in de voortgaande digitalisering. Er is sprake van digitaal darwinisme, het recht van de sterkste. Vroeger noemden we dat de slachtoffers van de informatiemaatschappij, tegenwoordig de slachtoffers van de digitalisering.”
Visie op de toekomst van de arbeidsmarkt in een interview met Wim de Ridder in De Telegraaf van 22 maart 2018: Zzp’er neemt de macht over en Toekomst arbeidsmarkt: iedereen wordt eigen baas (alleen met Telegraaf Extra account).
Artikel door Martin Visser & Martijn Klerks Foto: Ⓒ Hielco Kuipers (portret Wim de Ridder)
